Biorąc udział w turniejach debat oksfordzkich, czy też stosując
debatę jako jedną z metod aktywizujących uczniów, nauczyciele mogą zastanawiać
się, czy jest to zgodne z podstawa programową i czy w ten sposób jest ona
realizowana.
Ja popierałam mocno wprowadzanie debaty oksfordzkiej już od
pierwszej klasy gimnazjum i
doskonale się to sprawdzało w praktyce. Czy reforma oświaty coś zmienia?
Absolutnie, przecież I klasa
gimnazjum to od września VII klasa szkoły podstawowej, więc z czystym sumieniem
polecam stosowanie tej metody. Jednak, czy trzeba czekać aż do VII klasy? Na
jakim przedmiocie uczniowie najlepiej się przygotują?
Przyjrzałam się
dzisiaj uważnie obowiązującemu od 1 września 2017 roku rozporządzeniu
(szczegóły na zdjęciu). 313 stron rozporządzenia to idealna lektura na
niedzielne, deszczowe popołudnie. Efekt jest zadowalający, gdyż w podstawie
programowej znajduje się sporo przesłanek, które mogą utwierdzić nauczycieli w
słuszności stosowania debaty oksfordzkiej jako narzędzia edukacyjnego, wychowawczego
już w szkole podstawowej.
Poza tym ciekawym
doświadczeniem – dla mnie jako historyka – było spojrzenie na inne przedmioty i
jak nauka np. matematyki czy biologii może wspomóc debatujących uczniów.
Zapraszam do lektury!
Kształcenie ogólne
Już w pierwszym
punkcie autorzy rozporządzenia sugerują, iż kształcenie ogólne w szkole
podstawowej ma na celu wprowadzenie uczniów m.in. w świat współpracy,
solidarności, dalej rozwijać kreatywność, umiejętność krytycznego i logicznego
myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania. To w szkole podstawowej
uczniowie mają kształtować postawę otwartą wobec świata i innych ludzi,
aktywność w życiu społecznym oraz odpowiedzialność za zbiorowość.
Według MEN do
najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego jest
sprawne komunikowanie się w języku polskim; poszukiwanie, porządkowanie,
krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł; rozwiązywanie
problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych oraz praca w zespole.
Uczniowie
przygotowując się do debat wykorzystują przeróżne źródła, w tym również
internetowe. W podstawie uwagę zatem może zwrócić zapis, iż szkoła ma również
przygotowywać uczniów do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w
trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy
informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej.
Wisienką na torcie
jest zapis, że duże znaczenie dla rozwoju młodego człowieka oraz jego sukcesów
w dorosłym życiu ma nabywanie kompetencji społecznych takich jak komunikacja i
współpraca w grupie, w tym środowisk wirtualnych, udział w projektach
zespołowych lub indywidualnych oraz organizacja i zarządzanie projektami.
I etap edukacyjny:
klasy I – III – edukacja wczesnoszkolna
Na tym etapie
edukacji MEN podkreśla m.in. obok rozwoju indywidualnego, również
współdziałanie w grupie, umiejętność tworzenia relacji, współdziałania oraz
samodzielnej organizacji pracy w małych grupach. Umiejętność obdarzania
szacunkiem koleżanek, kolegów i osoby dorosłe, w tym starsze oraz okazywania go
za pomocą prostych form wyrazu oraz stosownego zachowania. Z punktu widzenia debaty
oksfordzkiej, jest to istotny element i ważne, że już na tym etapie szkoła ma
na to zwrócić uwagę.
W zakresie
poznawczego obszaru rozwoju ucznia chciałam zwrócić uwagę na kilka punków:
- umiejętność
samodzielnego, refleksyjnego, logicznego, krytycznego i twórczego myślenia;
- umiejętność
poprawnego posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie;
- umiejętność
stawiania pytań, dostrzegania problemów, zbierania informacji potrzebnych do
ich rozwiązania, planowania i organizacji działania, a także rozwiązywania
problemów.
Nie chciałabym w tym
miejscu przepisywać całego rozporządzenia, jednak w ramach edukacji
polonistycznej ważny jest punkt pierwszy dotyczący osiągnięć w zakresie
słuchania, okazywania szacunku osobie wypowiadającej się, czekania na własną
kolej, panowania nad chęcią nagłego wypowiadania się. Osiągnięcia w zakresie
mówienia zakładają m.in. dobieranie stosownej formy komunikacji werbalnej,
płynnego wypowiadania się wyraziście stosując adekwatne do sytuacji techniki
języka mówionego: pauzy, zmianę intonacji, tempa i siły głosu.
II etap edukacyjny:
klasy IV – VIII
Język polski
Pierwsze linijki
zwracają uwagę na fakt, że sprawność w posługiwaniu się językiem polskim
ułatwia przyswajanie wiedzy z innych dziedzin (przedmiotów) i jest dla każdego
ucznia podstawą sukcesu szkolnego. MEN zwraca również uwagę, że za tą część
odpowiadają nauczyciele wszystkich przedmiotów.
Z doświadczenia wiem,
że do turniejów debat przygotowują nie tylko poloniści, ale i historycy, czy
matematycy.
W wymaganiach
ogólnych możemy znaleźć m.in. kształcenie umiejętności porozumiewania się w
różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych; kształcenie umiejętności
wygłaszania, recytacji i interpretacji głosowej tekstów mówionych, doskonalenie
dykcji i operowania głosem; poznawanie podstawowych zasad retoryki, w
szczególności argumentowania, oraz rozpoznawania manipulacji językowej. Również
jednym z elementów samokształcenia uczniów jest rozwijanie umiejętności
samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz
wartościowania.
W klasach IV - VI
uczniowie nabywają umiejętność odróżniania faktów od opinii, dostrzegają
relacje pomiędzy częściami wypowiedzi (np. wstęp, rozwinięcie, zakończenie).
Proszę zwrócić uwagę, iż kompozycja wypowiedzi jest częstym elementem oceny w
debatach oksfordzkich.
W części poświęconej
komunikacji językowej i kulturze języka uczniowie rozpoznają znaczenie
komunikacji niewerbalnej, stosują intonację poprawną ze względu na cel
wypowiedzi. Natomiast w dziale przeznaczonym na tworzenie wypowiedzi, znajduje
się kilka podpunktów związanych z retoryką, jak rozróżnianie i wskazywanie
środków perswazji czy po prostu uczestniczenie w rozmowie na konkretny temat.
Z kolei w klasach VII
– VIII nabierają świadomości w wykorzystywaniu środków retorycznych oraz
rozumieją ich oddziaływanie na odbiorcę; odróżniają przykład od argumentu;
przeprowadzają wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego; w sytuacji
polemizowania z cudzymi poglądami, uczniowie mają rzeczowo uzasadniać własne
zdanie; rozpoznają manipulację językową i przeciwstawiają jej zasady etyki
wypowiedzi.
Język polski w
kwestii językowej wnosi najwięcej do debat oksfordzkich, co nie oznacza, że na
innych przedmiotach uczniowie nie nabywają umiejętności pożądanych u debatanta.
Przeciwnie. Wiele przesłanek możemy znaleźć w podstawie programowej, wiele
zależy oczywiście od samego nauczyciela.
Historia
Oprócz wiedzy
historycznej według autorów rozporządzenia historia ma również kształtować
zdolności humanistyczne, sprawność językową, umiejętności samodzielnego
poszukiwania wiedzy i korzystania z różnorodnych źródeł informacji,
formułowania oraz wypowiadania własnych opinii. Ponadto krytyczne analizowanie
informacji oraz wyciąganie wniosków. Istotnym jest przedstawianie argumentów
uzasadniających własne stanowisko w odniesieniu do procesów i postaci
historycznych. W moim odczuciu to ważny element kształcenia przyszłych
debatujących uczniów i wprowadzanie ich małymi krokami w świat debaty, najpierw
poprzez sztukę argumentowania.
Wiedza o
społeczeństwie
Wiedza o
społeczeństwie to jeden z przedmiotów dający największe pole do popisu dla
debat oksfordzkich. Interdyscyplinarność i problemowość omawianych zagadnień
idealnie wpisuje się właśnie w założenia debaty oksfordzkiej jako metody
aktywizującej. Zresztą sama podstawa programowa do tego namawia, gdyż uczniowie
mają dyskutować i przedstawiać własne argumenty. Nauczyciele powinni stwarzać
takie sytuacje edukacyjne, by uczniowie mogli stosować metody autoprezentacji,
rozwiązywania konfliktów i problemów. Podkreślono również rozwijanie
umiejętności komunikacji i współdziałania poprzez rożne metody pracy grupowej.
Biologia
Stawianie pytań oraz
wyszukiwanie odpowiedzi, zgodnie z metodą naukową, wymaga od ucznia nabycia
szeregu umiejętności takich jak analizowanie różnorodnych źródeł informacji,
planowanie. Biologia jako nauka interdyscyplinarna kształtuje u uczniów
myślenie naukowe i krytyczne podejście do informacji.
Matematyka
Królowa nauk w szkole
podstawowej dostarcza szereg narzędzi, które ułatwia poznawanie różnych
aspektów działalności człowieka. Wśród umiejętności możemy znaleźć podejmowanie
właściwych decyzji, organizacja własnej pracy czy precyzyjne porozumiewanie
się. To również w ostatnich latach klasy podstawowej doskonalenie myślenia
abstrakcyjnego, nauka przeprowadzania rozumowań i poprawnego wnioskowania w
sytuacjach nowych, a także dotyczących zagadnień złożonych i nietypowych.
Informatyka
W rozporządzeniu mowa
jest m.in. o korzyściach płynących z programowania rozumianego jako
informatycznego podejścia do rozwiązania problemu. Przy okazji programowanie
wspomagać będzie kształtowanie takich umiejętności jak: logiczne myślenie,
precyzyjne prezentowanie myśli i pomysłów, sprzyja dobrej organizacji pracy,
buduje kompetencje potrzebne do pracy zespołowej i efektywnej realizacji
projektów.
Ogólnie informatyka
jako szkolny przedmiot ma uczyć myślenia komputacyjnego, rozwijać również
kompetencje społeczne, takie jak komunikacja i współpraca w grupie, udział w
projektach zespołowych; respektowanie praw intelektualnych, etykiety w
komunikacji i norm współżycia społecznego.
Geografia
W przypadku nauczania
geografii powtarzają się wcześniejsze założenia o stosowaniu w jak największym
zakresie pracy w grupach, stwarzającej warunki do kształtowania umiejętności
komunikacji, współpracy, odpowiedzialności. Co ciekawe MEN podkreśla, że jednym
ze sposobów ukazania efektów pracy uczniów może być zorganizowanie debaty czy
seminarium.
Etyka
Przyglądając się
podstawie programowej tego przedmiotu, stwierdzam, że to przedmiot idealnie
przygotowujący do debat oksfordzkich. Już na poziomie wymagań ogólnych zwrócono
uwagę na ćwiczenie umiejętności kulturalnego i precyzyjnego wypowiadania się,
rozwijanie umiejętności dyskutowania, rozwijanie umiejętności współdziałania oraz
samodzielnego poszukiwania informacji, ich wartościowania oraz rzetelnego i
odpowiedzialnego korzystania z wiedzy. Z kolei w wymaganiach szczegółowych
możemy znaleźć takie sformułowania: okazuje szacunek innym osobom i uzasadnia
dlaczego należy okazywać szacunek innym osobom.
Podsumowanie
W kontekście debat
oksfordzkich podstawa programowa dla szkół podstawowych daje ogrom możliwości.
Praktycznie na każdym przedmiocie uczniowie nabywają umiejętności logicznego
myślenia, analizy, selekcji źródeł, pracy w grupach, argumentowania swojego stanowiska.
Uczą się szacunku do adwersarzy. Nabywają kompetencji językowych.
A wszystko to już od
najmłodszych lat.