niedziela, 20 sierpnia 2017

Podstawa programowa dla szkoły podstawowej a debaty oskfordzkie

Biorąc udział w turniejach debat oksfordzkich, czy też stosując debatę jako jedną z metod aktywizujących uczniów, nauczyciele mogą zastanawiać się, czy jest to zgodne z podstawa programową i czy w ten sposób jest ona realizowana.
Ja popierałam mocno wprowadzanie debaty oksfordzkiej już od pierwszej klasy gimnazjum i doskonale się to sprawdzało w praktyce. Czy reforma oświaty coś zmienia? Absolutnie, przecież I klasa gimnazjum to od września VII klasa szkoły podstawowej, więc z czystym sumieniem polecam stosowanie tej metody. Jednak, czy trzeba czekać aż do VII klasy? Na jakim przedmiocie uczniowie najlepiej się przygotują?

Przyjrzałam się dzisiaj uważnie obowiązującemu od 1 września 2017 roku rozporządzeniu (szczegóły na zdjęciu). 313 stron rozporządzenia to idealna lektura na niedzielne, deszczowe popołudnie. Efekt jest zadowalający, gdyż w podstawie programowej znajduje się sporo przesłanek, które mogą utwierdzić nauczycieli w słuszności stosowania debaty oksfordzkiej jako narzędzia edukacyjnego, wychowawczego już w szkole podstawowej.
Poza tym ciekawym doświadczeniem – dla mnie jako historyka – było spojrzenie na inne przedmioty i jak nauka np. matematyki czy biologii może wspomóc debatujących uczniów.
Zapraszam do lektury!

Kształcenie ogólne
Już w pierwszym punkcie autorzy rozporządzenia sugerują, iż kształcenie ogólne w szkole podstawowej ma na celu wprowadzenie uczniów m.in. w świat współpracy, solidarności, dalej rozwijać kreatywność, umiejętność krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania. To w szkole podstawowej uczniowie mają kształtować postawę otwartą wobec świata i innych ludzi, aktywność w życiu społecznym oraz odpowiedzialność za zbiorowość.

Według MEN do najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego jest sprawne komunikowanie się w języku polskim; poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł; rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych oraz praca w zespole.

Uczniowie przygotowując się do debat wykorzystują przeróżne źródła, w tym również internetowe. W podstawie uwagę zatem może zwrócić zapis, iż szkoła ma również przygotowywać uczniów do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej.
Wisienką na torcie jest zapis, że duże znaczenie dla rozwoju młodego człowieka oraz jego sukcesów w dorosłym życiu ma nabywanie kompetencji społecznych takich jak komunikacja i współpraca w grupie, w tym środowisk wirtualnych, udział w projektach zespołowych lub indywidualnych oraz organizacja i zarządzanie projektami.

I etap edukacyjny: klasy I – III – edukacja wczesnoszkolna
Na tym etapie edukacji MEN podkreśla m.in. obok rozwoju indywidualnego, również współdziałanie w grupie, umiejętność tworzenia relacji, współdziałania oraz samodzielnej organizacji pracy w małych grupach. Umiejętność obdarzania szacunkiem koleżanek, kolegów i osoby dorosłe, w tym starsze oraz okazywania go za pomocą prostych form wyrazu oraz stosownego zachowania. Z punktu widzenia debaty oksfordzkiej, jest to istotny element i ważne, że już na tym etapie szkoła ma na to zwrócić uwagę.
W zakresie poznawczego obszaru rozwoju ucznia chciałam zwrócić uwagę na kilka punków:
 - umiejętność samodzielnego, refleksyjnego, logicznego, krytycznego i twórczego myślenia;
- umiejętność poprawnego posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie;
- umiejętność stawiania pytań, dostrzegania problemów, zbierania informacji potrzebnych do ich rozwiązania, planowania i organizacji działania, a także rozwiązywania problemów.

Nie chciałabym w tym miejscu przepisywać całego rozporządzenia, jednak w ramach edukacji polonistycznej ważny jest punkt pierwszy dotyczący osiągnięć w zakresie słuchania, okazywania szacunku osobie wypowiadającej się, czekania na własną kolej, panowania nad chęcią nagłego wypowiadania się. Osiągnięcia w zakresie mówienia zakładają m.in. dobieranie stosownej formy komunikacji werbalnej, płynnego wypowiadania się wyraziście stosując adekwatne do sytuacji techniki języka mówionego: pauzy, zmianę intonacji, tempa i siły głosu.

II etap edukacyjny: klasy IV – VIII

Język polski
Pierwsze linijki zwracają uwagę na fakt, że sprawność w posługiwaniu się językiem polskim ułatwia przyswajanie wiedzy z innych dziedzin (przedmiotów) i jest dla każdego ucznia podstawą sukcesu szkolnego. MEN zwraca również uwagę, że za tą część odpowiadają nauczyciele wszystkich przedmiotów.
Z doświadczenia wiem, że do turniejów debat przygotowują nie tylko poloniści, ale i historycy, czy matematycy.
W wymaganiach ogólnych możemy znaleźć m.in. kształcenie umiejętności porozumiewania się w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych; kształcenie umiejętności wygłaszania, recytacji i interpretacji głosowej tekstów mówionych, doskonalenie dykcji i operowania głosem; poznawanie podstawowych zasad retoryki, w szczególności argumentowania, oraz rozpoznawania manipulacji językowej. Również jednym z elementów samokształcenia uczniów jest rozwijanie umiejętności samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania.

W klasach IV - VI uczniowie nabywają umiejętność odróżniania faktów od opinii, dostrzegają relacje pomiędzy częściami wypowiedzi (np. wstęp, rozwinięcie, zakończenie). Proszę zwrócić uwagę, iż kompozycja wypowiedzi jest częstym elementem oceny w debatach oksfordzkich.
W części poświęconej komunikacji językowej i kulturze języka uczniowie rozpoznają znaczenie komunikacji niewerbalnej, stosują intonację poprawną ze względu na cel wypowiedzi. Natomiast w dziale przeznaczonym na tworzenie wypowiedzi, znajduje się kilka podpunktów związanych z retoryką, jak rozróżnianie i wskazywanie środków perswazji czy po prostu uczestniczenie w rozmowie na konkretny temat.
Z kolei w klasach VII – VIII nabierają świadomości w wykorzystywaniu środków retorycznych oraz rozumieją ich oddziaływanie na odbiorcę; odróżniają przykład od argumentu; przeprowadzają wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego; w sytuacji polemizowania z cudzymi poglądami, uczniowie mają rzeczowo uzasadniać własne zdanie; rozpoznają manipulację językową i przeciwstawiają jej zasady etyki wypowiedzi.

Język polski w kwestii językowej wnosi najwięcej do debat oksfordzkich, co nie oznacza, że na innych przedmiotach uczniowie nie nabywają umiejętności pożądanych u debatanta. Przeciwnie. Wiele przesłanek możemy znaleźć w podstawie programowej, wiele zależy oczywiście od samego nauczyciela.

Historia
Oprócz wiedzy historycznej według autorów rozporządzenia historia ma również kształtować zdolności humanistyczne, sprawność językową, umiejętności samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania z różnorodnych źródeł informacji, formułowania oraz wypowiadania własnych opinii. Ponadto krytyczne analizowanie informacji oraz wyciąganie wniosków. Istotnym jest przedstawianie argumentów uzasadniających własne stanowisko w odniesieniu do procesów i postaci historycznych. W moim odczuciu to ważny element kształcenia przyszłych debatujących uczniów i wprowadzanie ich małymi krokami w świat debaty, najpierw poprzez sztukę argumentowania.

Wiedza o społeczeństwie
Wiedza o społeczeństwie to jeden z przedmiotów dający największe pole do popisu dla debat oksfordzkich. Interdyscyplinarność i problemowość omawianych zagadnień idealnie wpisuje się właśnie w założenia debaty oksfordzkiej jako metody aktywizującej. Zresztą sama podstawa programowa do tego namawia, gdyż uczniowie mają dyskutować i przedstawiać własne argumenty. Nauczyciele powinni stwarzać takie sytuacje edukacyjne, by uczniowie mogli stosować metody autoprezentacji, rozwiązywania konfliktów i problemów. Podkreślono również rozwijanie umiejętności komunikacji i współdziałania poprzez rożne metody pracy grupowej.

Biologia
Stawianie pytań oraz wyszukiwanie odpowiedzi, zgodnie z metodą naukową, wymaga od ucznia nabycia szeregu umiejętności takich jak analizowanie różnorodnych źródeł informacji, planowanie. Biologia jako nauka interdyscyplinarna kształtuje u uczniów myślenie naukowe i krytyczne podejście do informacji.

Matematyka
Królowa nauk w szkole podstawowej dostarcza szereg narzędzi, które ułatwia poznawanie różnych aspektów działalności człowieka. Wśród umiejętności możemy znaleźć podejmowanie właściwych decyzji, organizacja własnej pracy czy precyzyjne porozumiewanie się. To również w ostatnich latach klasy podstawowej doskonalenie myślenia abstrakcyjnego, nauka przeprowadzania rozumowań i poprawnego wnioskowania w sytuacjach nowych, a także dotyczących zagadnień złożonych i nietypowych.

Informatyka
W rozporządzeniu mowa jest m.in. o korzyściach płynących z programowania rozumianego jako informatycznego podejścia do rozwiązania problemu. Przy okazji programowanie wspomagać będzie kształtowanie takich umiejętności jak: logiczne myślenie, precyzyjne prezentowanie myśli i pomysłów, sprzyja dobrej organizacji pracy, buduje kompetencje potrzebne do pracy zespołowej i efektywnej realizacji projektów.
Ogólnie informatyka jako szkolny przedmiot ma uczyć myślenia komputacyjnego, rozwijać również kompetencje społeczne, takie jak komunikacja i współpraca w grupie, udział w projektach zespołowych; respektowanie praw intelektualnych, etykiety w komunikacji i norm współżycia społecznego.

Geografia
W przypadku nauczania geografii powtarzają się wcześniejsze założenia o stosowaniu w jak największym zakresie pracy w grupach, stwarzającej warunki do kształtowania umiejętności komunikacji, współpracy, odpowiedzialności. Co ciekawe MEN podkreśla, że jednym ze sposobów ukazania efektów pracy uczniów może być zorganizowanie debaty czy seminarium.

Etyka
Przyglądając się podstawie programowej tego przedmiotu, stwierdzam, że to przedmiot idealnie przygotowujący do debat oksfordzkich. Już na poziomie wymagań ogólnych zwrócono uwagę na ćwiczenie umiejętności kulturalnego i precyzyjnego wypowiadania się, rozwijanie umiejętności dyskutowania, rozwijanie umiejętności współdziałania oraz samodzielnego poszukiwania informacji, ich wartościowania oraz rzetelnego i odpowiedzialnego korzystania z wiedzy. Z kolei w wymaganiach szczegółowych możemy znaleźć takie sformułowania: okazuje szacunek innym osobom i uzasadnia dlaczego należy okazywać szacunek innym osobom.



Podsumowanie
W kontekście debat oksfordzkich podstawa programowa dla szkół podstawowych daje ogrom możliwości. Praktycznie na każdym przedmiocie uczniowie nabywają umiejętności logicznego myślenia, analizy, selekcji źródeł, pracy w grupach, argumentowania swojego stanowiska. Uczą się szacunku do adwersarzy. Nabywają kompetencji językowych.

A wszystko to już od najmłodszych lat.